قطره آهن یک مکمل ضروری برای کودک می باشد و کمبود آهن تاثیرات منفی بر روی رشد کودکان دارد. قطره آهن باعث تغییر رنگ و ایجاد لکه های سیاه روی دندان های کودک می شود، اما باعث پوسیدگی و خرابی و آسیب جدی به دندان ها نمی شود.
مهمترین عامل برای اکسیژن رسانی عالی به سلول های بدن، میزان آهن در بدن می باشد. در اغلب اوقات متخصص برای کودک قطره آهن تجویز می کند، اما دیدگاه عمومی که در مورد قطره آهن بوجود آمده است سبب می شود که آن را عاملی برای تغییر رنگ دندان و پوسیدگی دندان بدانند. پس نیاز است بدانیم آیا قطره آهن باعث خراب شدن دندان کودکان می شود؟ آیا راه هایی برای جلوگیری از این اتفاق وجود دارد و اینکه عوارض عدم استفاده از قطره آهن چیست؟
پوسیدگی دندان کودکان چیست؟
پوسیدگی دندان به عنوان یکی از رایج ترین مشکلات کودکان شناخته می شود. پوسیدگی دندان، علاوه بر ایجاد ظاهری ناخوشایند می تواند باعث مشکلات تغذیه ای نیز شود. با توجه به سن پایین کودکان، درمان پوسیدگی دندان برای دندانپزشک و والدین چالش برانگیز است. بنابراین، پیشگیری از پوسیدگی دندان از طریق مراقبت های بهداشت دهان و دندان می تواند بسیار موثر باشد.
علائم پوسیدگی دندان کودکان
شناخت علائم پوسیدگی دندان کودکان می توانند به والدین کمک کنند تا به موقع اقدامات لازم را انجام دهند. در ادامه، برخی از علائم پوسیدگی دندان کودکان ذکر شده اند:
- لکه های رنگی روی دندان: مصرف زیاد نوشیدنی های گازدار و اسیدی باعث حل شدن مینای دندان می شود و لکه های زرد، قهوه ای و مشکی را به وجود می آورد.
- بوی بد دهان: بوی بد دهان بیشتر به دلیل باقی ماندن باکتری ها در دهان ایجاد می شود. همچنین عوامل دیگری مانند آبریزش از پشت بینی، بیماری و عفونت لثه، و مشکلات روده ای نیز می توانند باعث بوی بد دهان شوند.
- خشکی دهان: بزاق نقش مهمی در حذف باکتری ها و ذرات غذا از روی دندان دارد و PH دهان را متعادل می کند. خشکی دهان باعث کاهش میزان بزاق شده و خطر پوسیدگی دندان را افزایش می دهد.
لکه های سیاه و قهوه ای بر روی دندان های کودکان ممکن است ناشی از مصرف قطره های آهن باشند. برای اطمینان و تشخیص دقیق، مراجعه به دندانپزشک اطفال توصیه می شود. ویزیت های منظم توسط دندانپزشک اطفال از هنگام شروع رویش دندان های شیری باعث جلوگیری از پوسیدگی دندان های کودکان می شوند. رعایت بهداشت دهان و دندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا مواد قندی باعث افزایش پوسیدگی دندان کودکان می شوند.
علت ایجاد پوسیدگی در دندان کودکان
همان عوامل پوسیدگی دندان در بزرگسالان از جمله عدم برنامه غذایی سالم، عدم رعایت کامل بهداشت دهان و دندان در کودکان، خوردن تنقلات، خوراکی های چسبنده، قند زیاد، شکلات و … زمینه ساز ایجاد خرابی در دندان کودکان می باشد.
زمان بندی نامناسب برای شیردهی به کودک نیز می تواند باعث پوسیدگی دندان ها شود. برخی از مادران در شب مقدار زیادی شیر به کودک می دهند و معمولا قبل از خواب گرسنگی کودک را برطرف می کنند. باقی مانده شیر درون دهان کودک بدون رعایت بهداشت سبب خرابی دندان می شود. توصیه می گردد با رشد کودک زمان بندی شیردهی تغییر پیدا کند و قبل از خواب دهان کودک شستشو داده شود. شیر یک غذای کامل است که حاوی قند هم می باشد و بر روی دندان اثرگذار است.
علل اصلی پوسیدگی دندان در کودکان شامل موارد زیر می شوند:
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان
- مصرف بیش از اندازه شیرینی و کربو هیدرات
- عدم مراجعه به دندانپزشک کودکان و چکاپ دندان ها
- ژنتیک
- ترشح بزاق دهان کودک کمتر از حد معمول
- انتقال بزاق آلوده والدین به دهان کودک
- تغذیه نامناسب مادر در دوران بارداری
راه های تقویت مینای دندان در کودکان
برای تقویت مینای دندان در کودکان می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- مسواک زدن صحیح
- انتخاب خمیر دندان مناسب کودکان
- پرهیز از مصرف شکر و کربوهیدرات
- افزایش مصرف مواد غذایی سالم
- نوشیدن آب به مقدار کافی
- مراجعات دوره ای منظم به دندانپزشک اطفال
نقش آهن در رشد کودکان
عنصر آهن را می توان فراتر از یک عنصر ضروری برای بدن انسان دانست. این عنصر واحد اصلی در ساختار هموگلوبین می باشد. اکسیژن رسانی کافی به سطح بدن باعث رشد مناسب می شود و با کاهش سطح اکسیژن خون و در نهایت اکسیژن دریافتی بدن، رشد فرد کاهش و در مواردی با توقف روبرو خواهد شد.
زمانی که میزان کافی از عنصر آهن در بدن وجود داشته باشد، رشد کودک به خوبی اتفاق می افتد، پر انرژی تر است، مقاومت او در برابر بیماری های مرسوم، گرفتگی بدن و … بالاتر می رود. بیماری ها از جمله مواردی هستند که در کوتاه مدت رشد کودک را مختل می کند. با کاهش ابتلا به بیماری سرعت رشد کودک تحت تاثیر آهن کافی در بدن، مناسب و استاندارد خواهد بود.
میزان نیاز کودک به قطره آهن
زمانی که کودکان شروع به خوردن مواد غذایی کمکی می کنند، نیازشان به آهن افزایش می یابد. کودکان در ۶ ماهگی به ۲۷/۰ میلی گرم آهن در روز و از ۷ تا ۱۲ ماهگی به ۱۱ میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. در این مرحله، اهمیت زیادی دارد که منابع خوبی از آهن در رژیم غذایی کودکان وجود داشته باشد. برخی از منابع غذایی غنی از آهن شامل گوشت قرمز پوره شده، سرلاک غنی شده با آهن، حبوبات پوره شده مانند عدس، لوبیا قرمز و لوبیا چیتی می باشند. اگر کودک شما غذاهای حاوی آهن مصرف نکند، پزشک ممکن است مکمل آهن تجویز کند.
کودکان زودرس نیز معمولاً به مکمل آهن نیاز دارند، زیرا در ۳ ماه آخر بارداری آهن کافی از مادر دریافت نکرده اند. اگر کودک زودتر از موعد مقرر به دنیا بیاید و سرعت رشدش زیاد باشد، ممکن است زودتر به مکمل آهن نیاز داشته باشد.
عوارض کمبود آهن
آمارهای جهانی و سازمان های بهداشت اشاره به این دارد که نزدیک به ۲۰ درصد کودکان مبتلا به کمبود آهن هستند. کمبودی که نه تنها رشد جسمی را تحت تاثیر قرار می دهد که قدرت ذهن، تعاملات اجتماعی، یادگیری، بلوغ فکری و … را دچار اختلال می نماید.
کمبود میزان آهن دریافتی بدن، کاهش میزان جذب آهن توسط بدن و در نهایت سرعت بالای رشد در سنین کودکی از مواردی هستند که موجب پایین آمدن سطح آهن در بدن می شوند. زمانی که بدن با کاهش آهن مواجه شود نشانه هایی مانند خستگی، بی حالی، خواب آلودگی، رنگ پریدگی، تغییر در حالت زبان و لب ها، توقف رشد کودک و … را مشاهده خواهیم کرد.
اثر قطره آهن بر پوسیدگی دندان
تغییر رنگی که بر اثر قطره آهن ایجاد می شود در خیلی موارد عاملی برای پوسیدگی و خرابی دندان در نظر گرفته می شود. در صورتی که تحقیقات نشان می دهد قطره آهن و تغییر رنگ آن بر روی دندان های سالم هیچ اثری باقی نمی گذارد و خرابی اتفاق نمی افتد.
تغییر رنگ و سیاهی دندان ناشی از قطره آهن نیز همیشه و سریع اتفاق نمی افتد. در دراز مدت و به واسطه اینکه از ۶ ماهگی تا نزدیک دو سالگی مصرف قطره آهن ادامه دارد، برخی دندان ها دچار تغییر رنگ می گردند. توصیه متخصص کودکان این است که قطره آهن باید مستقیم وارد دهان کودک شود و نباید درون بطری شیر کودک ریخته شود. این مایع خوراکی را می توان با کمک قاشق یا قطره چکان به کودک خوراند.
موارد زمینه ای بسیاری سبب خرابی و پوسیدگی دندان در کودکان می شود که بسیاری از آنها مشابه عوامل خرابی دندان در بزرگسالان است. بنابراین نباید تغییر رنگ دندان ناشی از قطره آهن را علت پوسیدگی دانست. قطره آهن از نظر ساختاری حتی می تواند با تقویت بافت بدن، میزان مقاومت دندان ها را در برابر پوسیدگی افزایش دهد.
راه های جلوگیری از سیاه شدن و خرابی دندان با قطره آهن
با رعایت برخی نکات می توان تا مقدار زیادی از تغییر رنگ و سیاه شدن دندان ها بر اثر قطره آهن جلوگیری کرد. از جمله:
- بعد از دادن قطره آهن مقدار کمی آب به کودک بدهید. نیاز نیست مقدار آب زیاد باشد.
- شستشو با آب خالی یا مسواک زدن قبل از قطره آهن کمک می کند سطح چسبندگی دندان ها کاهش پیدا کند و قطره آهن روی دندان باقی نماند.
- در فاصله زمانی نیم ساعت قبل و بعد از قطره آهن، بهتر است خوراکی، شیر، آب میوه های مختلف و … به کودک داده نشود.
- نحوه قطره دادن به کودک را درست بیاموزید و با کمک قطره چکان تا حد ممکن قطره را مستقیم در قسمت انتهایی دهان کودک بریزید. تا حد امکان از ریختن قطره روی دهان جلوگیری کنید.
- قطره آهن را به صوت خالص و بدون ترکیب با سایر نوشیدنی ها و یا شیر به کودک بدهید. بهترین راه استفاده از قطره چکان برای ریختن مستقیم قطره آهن می باشد.
- بهداشت دهان و دندان کودک را در طول روز و همچنین شب قبل خواب به خوبی رعایت کنید.
این اقدامات و نکات میزان چسبندگی قطره آهن به دندان کودک را بسیار کاهش می دهد و تا حد زیادی مانع تغییر رنگ شدید دندان ها ناشی از قطره آهن می شود.
درمان تغییر رنگ ناشی از قطره آهن
تغییر رنگ های جزیی و خفیف ناشی از مصرف قطره آهن برای کودکان در کوتاه مدت برطرف می شود. پس جای نگرانی و جود ندارد و نیاز نیست برای درمان اقدام کنید. با افزایش سن کودک و رشد بیشتر دندان این پوسته کمرنگ کم کم بر طرف می گردد. در مواردی که شدت تغییر رنگ زیاد است و در قسمت جلویی دندان ها می باشد می توان با مراجعه به متخصص دندانپزشکی کودکان برای درمان اقدام کرد. با توجه به شرایط دندان و نوع تغییر رنگ از شیوه های درمانی مختلفی استفاده خواهد شد.
برخی والدین از مسواک های سفید کننده قوی بزرگسالان، دهانشویه ها و … استفاده می کنند. این کار بسیار خطرناک است و به دندان کودک آسیب وارد می شود. محصولات شیمیایی در زمینه بهداشتی مانند خمیر دندان و .. متناسب سن ساخته می شوند و ترکیبات آنها برای کودک مناسب نیست.
همچنین بخوانید : علت سیاهی لثه کودکان چیست؟
آیا قطره آهن خارجی نیز دندان را سیاه می کند؟
بله، قطره آهن خارجی می تواند هنگام تماس با دندان ها به مرور زمان باعث سیاه شدن آن ها شود.
زمان مناسب مصرف قطره آهن چه زمانی است؟
تجویز قطره آهن توسط متخصص کودکان صورت می گیرد و نیاز به انجام معاینات است. بهترین بازه زمانی مصرف قطره آهن بین ۶ ماهگی تا ۲ سالگی می باشد. در صورتی که علائم کمبود آهن از قبیل خستگی، تنگی نفس، شدت تپش قلب بالا، بی اشتهایی، کاهش سرعت رشد، کاهش واکنش های هوشی، بی حالی، خواب آلودگی و … را در کودک مشاهده کردید باید به متخصص مراجعه نمایید و وضعیت را پیگیری کنید.
استفاده به موقع و در زمان مناسب در کنار نحوه صحیح مصرف قطره آن، تاثیر بسیار زیادی در رشد مناسب کودک و افزایش ضریب هوشی او خواهد داشت. کودکانی که با کمبود آهن مواجه باشند و درمان نشوند در سنین بالاتر با مشکلات زیادی روبرو می گردند که کم حواسی، عدم تمرکز، ضریب هوشی پایین، رشد نامناسب و … از این دست هستند.
عدم مصرف قطره آهن چه مشکلاتی به وجود می آورد؟
عنصر آهن تشکیل دهنده بخش عظیمی از هموگلوبین خون می باشد. با کاهش آن مشکل کم خونی برای کودک ایجاد می گردد. زمانی که قطره آهن مصرف نشود، کمبود آهن جبران نمی گردد و در نتیجه کم خونی سبب می گردد اکسیژن کافی به بافت بدن و مغز نرسد. کمبود اکسیژن رشد جسمی و ذهنی کودک را دچار اختلال می کند.
متخصصان حوزه سلامت تاکید دارند که مصرف قطره آهن باید کامل انجام شود و به هیچ وجه نباید در این زمینه کم کاری و سهل انگاری صورت بگیرد. مورد بعدی عدم جایگزینی سایر داروها با شربت آهن است. به هیچ وجه مولتی ویتامین ها و یا مکمل های دیگر جای قطره آهن را برای کودک نمی گیرد.
ترکیب قطره آهن با شیر نیز اشتباه است چرا که کلسیم موجود در شیر مانع جذب کامل و درست آهن می گردد. حتی جذب کلسیم نیز به خوبی از شیر صورت نمی گیرد.
اقدامات پیشگیرانه از پوسیدگی و خرابی دندان با قطره آهن در کودکان
برای اینکه خرابی دندان ها را ناشی از قطره آهن ندانید و در کنار اینکه به درستی قطره آهن را برای کودک مصرف می کنید، هیچ مشکل خرابی و پوسیدگی هم در دندان ها رخ ندهد، می توان برخی نکات مراقبتی را برای کودکان رعایت کرد که مهم ترین اینها عبارتند از:
- معاینات دوره ای کودک زیر نظر متخصص دندانپزشکی
- استفاده از مسواک ویژه کودکان برای انجام نظافت دندان هایشان
- استفاده از فیشور سیلانت که به عنوان شیار پوش نیز شناخته می شود بر روی دندان های کودک.
- عدم شیر دهی کودک در آخر شب و نیمه های شب بعد از بیدار شدن کودک. بهتر است بدن کودک را عادت بدهید که شیر دهی در اوایل شب و زمان هایی که با خواب او فاصله دارد صورت بگیرد.
- برنامه غذایی و خوراکی کودک را کنترل کنید تا از خوردن مواد چسبنده و شکلات ها جلوگیری شود.
- در طول روز دهان کودک را با آب شستشو دهید تا سطح چسبندگی دندان ها کاهش پیدا کند.
- فلوراید درمانی در کودکان برای تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی
سیاهی دندان بر اثر مصرف آهن در نوزادان
استفاده از قطره آهن در نوزادان، اگرچه باعث سلامتی آن ها می شود و نقص آهن را جبران می کند، اما ممکن است به ظاهر دندان ها لطمه بزند و آن ها را سیاه نماید. سیاه شدن دندان ها معمولا زود گذر هستند و با استفاده از مسواک یا شستشو با آب نمک برطرف می شوند. ولی اگر با جرم دندان ها ترکیب شود، با گذشت زمان باعث آسیب دیدن و خرابی دندان ها می گردد.
بهداشت دهان و دندان در کودکان
بهداشت دهان در دوران نوزادی از اهمیت بسیاری برخوردار است. استفاده از گاز استریل نمناک برای تمیز کردن لثه نوزادان پس از هر بار شیر خوردن از ایجاد التهابات لثه جلوگیری می کند. پس از این مرحله، توصیه می شود دو جرعه آب به نوزاد بنوشانید تا باقی مانده ذرات شیر از روی زبان و بافت های نرم دهان نوزاد شسته شود. والدین باید این روند را تا رویش اولین دندان شیری کودک ادامه دهند. با رویش اولین دندان های شیری، مسواک های انگشتی مخصوص را از داروخانه تهیه کرده و جایگزین گاز استریل نمناک کنید. بعد از هر بار شیر خوردن کودک از مسواک های انگشتی برای تمیز کردن دندان و بافت های نرم دهان استفاده کنید. با افزایش تعداد دندان های شیری کودک، مسواک با سایز کوچک و پرز های نرم را جایگزین مسواک انگشتی کنید.
مراجعه به پزشک برای بررسی نیاز کودک به آهن
در دوره مراقبت از سلامت کودک در ۱۲ ماهگی، پزشک با انجام آزمایش خون سطح آهن در بدن کودک را ارزیابی می کند. این بررسی معمولاً از حدود ۶ ماهگی آغاز می شود و در صورت کمبود آهن، پزشک ممکن است تغییرات در رژیم غذایی یا مصرف مکمل آهن را تجویز کند. برای اطمینان از بهبود وضعیت آهن، یک آزمایش خون دیگر معمولاً بعد از ۱ یا ۲ ماه انجام می شود. این اقدامات به پیشگیری از مشکلات مرتبط با کمبود آهن و تضمین سلامت کودک کمک می کنند. در هنگام استفاده از قطره آهن برای کودک، با احتیاط عمل کنید. صرف اینکه کودکی از بستگان قطره آهن دریافت می کند، به کودک تان قطره آهن ندهید، زیرا شرایط و نیاز های کودکان با یکدیگر متفاوت هستند. تحقیقات نشان می دهد که سطح آهن خیلی بالا برای کودک بسیار مضر است. در صورت نگرانی از سطح آهن بدن کودکتان، بهتر است با پزشک مشورت کنید. پزشک سطح هموگلوبین کودک را ارزیابی کرده و در صورت نیاز مکمل آهن را تجویز می کند.
