ناهنجاری های دندان و فک گاهی به صورت همزمان در یک فرد مشاهده می شود و همین موضوع سبب می گردد که نیاز به انجام هر دو درمان جراحی فک و ارتودنسی دندان وجود داشته باشد. مساله مهم در چنین مواردی مشخص کردن اولویت درمان است. اینکه در ناهنجاری فک ابتدا باید ارتودنسی انجام داد یا جراحی؟ سوال مراجعه کنندگان می باشد. عبارت ارتوسرجری برای افرادی با این مشکل به کار برده می شود که در نهایت باید هر دو درمان ارتودنسی و جراحی فک را انجام دهند. در ادامه بررسی می کنیم که اولویت با کدام درمان است، علت اولویت چیست، آیا می توانیم همزمان ارتودنسی و جراحی فک را انجام دهیم و اینکه در چه شرایطی نیاز به جراحی وجود ندارد و با ارتودنسی ناهنجاری درمان می شود؟
هدف از جراحی فک و ارتودنسی درمان چه بیماری هایی است؟
قبل از اینکه اولویت این دو درمان را نسبت به دیگری مشخص کنیم، بهتر است بیماری ها و ناهنجاری هایی که نیاز به این دو درمان را دارند مرور کنیم. معمول ترین شرایطی که فرد و مراجعه کننده به هر دو درمان نیاز پیدا می کند عبارتند است از:
- انحراف فک بالا یا پایین نسبت به یکدیگر
- مشاهده خط لثه در زمان خندیدن
- عقب با جلو بودن فک پایین نسبت به فک بالا
- کوچک بودن غیر طبیعی چانه (در اصطلاح نداشتن چانه)
- جمع بودن یا تنگ بودن بیش از اندازه فک بالا
- ناهنجاری های غیر یک نواخت و انحراف فک به داخل یا بیرون
- مشکلات ژنتیکی، مادرزادی یا اتفاقات در کودکی مانند جمع بودن فک بالا
- ناهنجاری اپن بایت در فک
- حوادث ناگهانی در سنین مختلف که قسمتی از فک را دچار شکستگی و تغییر کند.
اول جراحی فک انجام شود یا ارتودنسی؟
زمانی که متخصص برای رسیدن به بهترین نتیجه در مورد ناهنجاری، تجویز کند که به هر دو درمان جراحی فک (جراحی فک چگونه انجام می شود؟) و ارتودنسی نیاز است، مراجعه کننده نیاز دارد بداند ابتدا برای کدام یک اقدام نماید. در حالت معمول و شرایط مشابه ناهنجاری های بررسی شده، متخصص اولویت را به انجام ارتودنسی می دهد. ابتدا باید دندان ها طی درمان ارتودنسی مرتب و همراستا شوند سپس فک ها تحت جراحی قرار بگیرند.
انجام ارتودنسی دندان، دو راستای استاندارد از دندان ها در فک پایین و فک بالا ایجاد می کند. حالا جراح فک با دقت بهتری می تواند دو فک را متناسب با شرایط دندان ها نسبت به هم جراحی کند و درمان را انجام دهد. مرتب بودن دندان ها به مقدار قابل توجهی بازدهی عمل جراحی فک را افزایش می دهد.
همچنین بخوانید: مراقبت های قبل و بعد از جراحی فک و صورت
مدت زمان درمان
از نظر طول درمان جراحی فک بسیار زمان بر نیست و طی یک عمل انجام می شود. زمانی که قرار باشد برای فرد هم ارتودنسی و هم جراحی فک صورت بگیرد، بیشترین زمان درمان را ارتودنسی به خود اختصاص می دهد. با توجه به شرایط جسمی بیمار، سن بیمار، نوع ناهنجاری، شدت ناهنجاری، موقعیت ناهنجاری و … طول درمان ارتودنسی می تواند بین ۱ تا نزدیک ۳ سال باشد.
به طور میانگین بازه زمانی ۲ ساله را متخصص برای بیمار در نظر می گیرد و بیشتر مراجعین در بازه دو ساله درمان کامل ارتودنسی و جراحی فک خود را اتمام می کنند.
در مواردی بعد از انجام عمل جراحی فک، متخصص ارتودنسی درمان را تمدید می کند و برای مدت مشخصی براکت های ارتودنسی را برای بیمار تجویز می نماید. هدف از این ارتودنسی جلوگیری از بازگشت ناهنجاری و افزایش بازدهی نتیجه درمان اولیه است.
هدف از جراحی فک برای ارتودنسی
ناهنجاری دهان و دندان همیشه محدود به مشکل در شکل دندان ها و نحوه رشد آنها نمی شود. گاهی این مشکلات مربوط به استخوان فک پایین و بالا می باشد. در این موارد درمان ارتودنسی به تنهایی پاسخگو نیست و برای رسیدن به درمان کامل نیاز است که درمان جراحی فک و ارتودنسی به طور مکمل انجام شود. زمانی که دوره ارتودنسی فرد تمام شود، متخصص برای او جراحی فک را انجام می دهد تا بسیاری از مشکلات معمول ناشی از ناهنجاری فک و دهان مانند عدم توانایی درست صحبت کردن، مشکل در تنفس، مشکل در جویدن غذا و …. بر طرف شوند.
یکی دیگر از اهداف جراحی فک برای ارتودنسی برگرداندن چهره فرد به حالت معمول و طبیعی است. در اثر ناهنجاری فک، فرم چانه و دهان فرد در خیلی موارد دچار تغییر می گردد و متفاوت با حالت طبیعی است. بعد از ارتودنسی با جراحی فک، همراستایی دندان های دو فک روی یکدیگر صورت می پذیرد و چهره فرد نیز زیباتر می شود. این تغییر چهره و افزایش توانایی در تکلم، اعتماد به نفس فرد را افزایش می دهد.
بیشتر مطالعه کنید: ابتدا جراحی فک و ارتودنسی انجام دهیم یا عمل بینی؟
چه زمانی فرد به جراحی فک نیاز نخواهد داشت؟
برای همه مراجعین که دارای ناهنجاری دهان، دندان و فک هستند نیاز نیست که جراحی فک بعد از ارتودنسی انجام شود. در برخی موارد بر طرف کردن ناهنجاری با ارتودنسی مناسب به صورت کامل انجام می شود و فرد می تواند به زندگی عادی خود ادامه دهد.
دو دسته افراد از میان مراجعین برای درمان ناهنجاری نیاز به جراحی فک نخواهند داشت. یک دسته افرادی که در سن پایین برای درمان اقدام کنند و میزان ناهنجاری آنها بسیار خفیف و کم باشد. خانواده ها باید کودکان را برای معاینات دوره ای به دندان پزشک ببرند. با این کار به موقع ناهنجاری تشخیص داده می شود و بدون نیاز به جراحی فک درمان می گردد.
دسته دوم افرادی هستند که فرم فک طبیعی است و مقدار زیادی از دندان های دو فک آنها به صورت درست و سالم روی هم قرار می گیرند. در این موارد ناهنجاری محدود به دندان ها می شود. پس باید درمان در حد ارتودنسی صورت بگیرد و نیاز به جراحی فک نمی باشد.
بهترین اقدام جهت جلوگیری از جراحی فک برای ارتودنسی
انجام معاینات دوره ای از سن پایین بهترین اقدام در این زمینه است. اگر در سنین کم ناهنجاری مربوط به دهان و دندان توسط متخصص تشخیص داده شود، توسط فرآیند ارتودنسی در زمان کمتری ناهنجاری درمان می شود و مانع آن می گردد که با افزایش مقدار ناهنجاری، فک های فرد تحت تاثیر قرار بگیرند و به مرور زمان ناهنجاری در آنها بوجود بیاید یا به مقدار قابل توجهی افزایش پیدا کند.
انواع روش های ارتودنسی برای درمان و اصلاح ناهنجاری فک بدون جراحی
برای درمان ناهنجاری های دندان و فک با کمک ارتودنسی، روش های مختلفی وجود دارد که متناسب با وضعیت بیمار و تشخیص متخصص ارتودنسی مورد استفاده قرار می گیرد. رایج ترین روش های ارتودنسی در درمان ناهنجاری عبارتند از :
- ارتودنسی معمولی: در این روش از براکت های مرسوم و رایج برای ارتودنسی استفاده می شود که روی دندان قرار می گیرند. این براکت ها توسط سیم های مفتولی نگهداری می شوند و در طول دوره متخصص آنها را سفت می کند تا با اعمال نیرو به دندان ها، اصلاح ناهنجاری فک و دندان صورت پذیرد.
- ارتودنسی شفاف ( نامرئی): برخی افراد با ظاهر براکت های معمولی نمی توانند ارتباط برقرار کنند و راحت نیستند. در این موارد از براکت های شفاف یا سرامیکی استفاده می شود که ظاهر آنها به دندان نزدیک است. این براکت ها از نظر کارکرد و نوع قرار گیری مشابه براکت های معمولی هستند.
- ارتودنسی متحرک: همانطور که از نام این ارتودنسی مشخص است، تجهیزات مربوط به آن قابلیت جابجایی و حرکت دادن را دارند. در ارتودنسی متحرک اسپیسرها، براکت ها و سایر قسمت ها قابلیت تنظیم با سطح فشار و کشش مشخص را دارند و می توان مقدار فشار را به مرور با جابجایی وضعیت دندان در راستای مشخصی تغییر داد.
- ارتودنسی لینگوال: با نام ارتودنسی مخفی و ارتودنسی زیبایی نیز شناخته می شود. متخصص در این نوع درمان، براکت ها و تجهیزات ارتودنسی را در پشت دندان قرار می دهد که برای دیگران قابل رویت نیست و چهره فرد را تحت تاثیر قرار نمی دهد. اجرای این نوع ارتودنسی سخت تر است و نیاز به دانش و تجربه بالاتری دارد.
برای اطلاعات بیشتر: سن مناسب جراحی فک و صورت
از دیگر روش های ارتودنسی در درمان ناهنجاری بدون جراحی فک می توان به ارتودنسی ثابت و رتراکسیون فک اشاره کرد. در ناهنجاری هایی که دندان های جلویی حالت غیر طبیعی و برجسته ای دارند، صحبت کردن صحیح، غذا خوردن و اعتماد به نفس فرد دچار مشکل می شود. رتراکسیون فک با اعمال نیرویی به سمت عقب، این ناهنجاری را درمان می کند.
ارتودنسی با مینی اسکرو بدون جراحی فک
مینی اسکرو یک روش کمکی برای درمان ناهنجاری های دندان و فک می باشد که طی آن یک پیچ کوچک از مسیر لثه درون استخوان فک قرار داده می شود. با کمک این پیچ، جابجایی دندانها در ارتودنسی سریعتر رخ می دهد. اثر بخشی مینی اسکرو در ارتودنسی کاموفلاژ بالا می باشد. زمانی که متخصص از پیچ مینی اسکرو در این ارتودنسی استفاده می کند با سطح فشار کمتر و میزان تهاجم پایین تر، جابجایی دندان ها انجام می شود و ناهنجاری درمان می گردد.
مینی اسکرو از روشهای نوین به حساب می آید که بخاطر مزایای بسیار همچنان در حال ارتقاء می باشد. از این روش برای درمان جلو بودن یا عقب بودن فک پایین استفاده می شود.
در مواردی که برای فرد ارتودنسی بدون جراحی فک تجویز می شود مانند جلو بودن فک پایین، مینی اسکرو کاربرد بالایی دارد. طی این درمان مینی اسکرو در منطقه پشتی و نهایی فک پایین بسته می شود و بدون انجام جراحی فک، با عقب کشیدن فک پایین ناهنجاری را اصلاح و درمان می کند.
در مورد عقب بودن فک پایین مینی اسکروی گونه ای استفاده می شود که نیاز به جراحی فک با آن رفع شده است. طی این درمان قوس فک بالا عقب کشیده می شود و فک پایین نسبت به فک بالا اصلاح می گردد.
برای اطلاعات بیشتر: بهترین متخصص فک و صورت
برگشت درمان ارتودنسی بدون جراحی فک
برگشت درمان ارتودنسی در شرایط مختلف چه با جراحی فک، چه بدون جراحی فک، چه با کشیدن دندان، چه بدون کشیدن دندان، چه با درمان مینی اسکرو و چه بدون درمان مینی اسکرو، وجود دارد. پس لزوما اینکه درمان بدون جراحی فک انجام شده باشد، دلیل بر عدم کارایی ارتودنسی و برگشت پذیری آن نیست. مهمترین دلایلی که سبب برگشت درمان ارتودنسی می شود عبارتند از :
- عدم انجام طرح درمان شامل جزییاتی مانند کشیدن دندان، انجام مینی اسکرو و یا انجام صحیح ارتودنسی، که می تواند به دلیل عدم تشخیص دقیق، عدم تجربه متخصص ارتودنسی و یا مواردی از این دست باشد. برای جلوگیری از این عامل حتما به بهترین متخصص ارتودنسی مراجعه نمایید.
- دومین عامل عدم مراقبت و نگهداری بعد از اتمام درمان است. چرا که نیاز است بعد از اتمام ارتودنسی یک دوره مشخص از نگهدارنده استفاده شود.
ارتوسرجری چیست؟
ترکیب دو درمان ارتودنسی و جراحی فک برای برطرف کردن ناهنجاری ها، با نام درمان ارتوسرجری شناخته می شود. گاهی درمان جراحی فک و یا ارتودنسی به تنهایی قابلیت برطرف کردن ناهنجاری را ندارند و نیاز می شود متخصص برای فرد درمان ارتوسرجری را تجویز کند. برخی از ناهنجاری هایی که برای درمان آنها نیاز به درمان ارتوسرجری است عبارتند از:
- ناهنجاری اسکلتی کلاس دو و سه
- اپن بایت
- دیپ بایت
- انحراف فک
برای اطلاعات بیشتر: راه های درمان انحراف فک
عوارض جراحی فک بدون ارتودنسی
امکان درمان ناهنجاری بدون جراحی فک با ارتودنسی در برخی موارد وجود دارد، اما در مواردی فقط جراحی فک تجویز می شود و فرد ارتودنسی انجام نمی دهد. در این شرایط به دلیل وجود دوره نقاهت، عدم پایداری فک، شرایط حساس دندان ها و … نبود ارتودنسی باعث عوارض زیر می شود.
- تورم و کبودی
- بازگشت ناهنجاری
- عدم تغییر فرم دندان ها و باقی ماندن ناهنجاری دندانی بعد از رفع ناهنجاری فک
- باقی ماندن جای اسکار و بخیه
- احتمال ایجاد عفونت در دراز مدت
- افزایش احتمال پوسیدگی و خرابی دندان ها به دلیل جهت گیری غیر طبیعی آنها
چه ناهنجاری هایی به جراحی فک احتیاج ندارند؟
در برخی موارد می توان بدون جراحی فک، با انجام یکی از روش های ارتودنسی، ناهنجاری را درمان کرد، برخی از ناهنجاری هایی که نیاز به جراحی فک ندارند عبارتند از:
- مال اکلوژن های کلاس ۱: در وضعیت همپوشانی دندان های بالایی با پایینی در حالی که بایت طبیعی باشد.
- مال اکلوژن های کلاس ۱ با شلوغی دندان: اگر انحراف دندانی، شلوغی دندان، فاصله غیر طبیعی بین دندانی و … وجود داشته باشد، بدون نیاز به جراحی فک با ارتودنسی می توان آنها را درمان کرد.
- ناهنجاری اوربایت
- ناهنجاری آندربایت
- ناهنجاری اپن بایت
- ناهنجاری کراس بایت
در مورد این ناهنجاری ها در سطح خفیف و میانی می توان بدون احتیاج به جراحی فک با ارتودنسی اقدام به درمان آنها نمود.
سوالات متداول
از نظر انجام شدن و امکان پذیر بودن، مسئله ای وجود ندارد و می تواند مراجعه کننده در ابتدا درخواست عمل جراحی فک داشته باشد. اما به این نکته توجه شود که هدف از هر درمانی رسیدن به بالاترین سطح رضایتمندی در فرد و رفع تمام مشکلات است. فرد در صورتی که بدون انجام ارتودنسی درخواست جراحی داشته باشد و به آن اصرار بورزد، متخصص برای او این عمل را انجام خواهد داد، اما به صورت شفاهی و کتبی به او اطلاع رسانی خواهد شد که بدون انجام ارتودنسی و فقط با جراحی فک، ممکن است نتایج مناسبی دریافت نشود و علاوه بر اینکه ناهنجاری دندان ها به چشم بیاید که فک ها با دقت بالایی نسبت به یکدیگر تنظیم نشده باشند.
طول دوره نقاهت در افراد مختلف متفاوت است. باید فک کامل بهبود یابد، اثر بخیه ها و زخم ها از بین برود و سپس مرحله نهایی ارتودنسی انجام شود. معمولا بین یک الی سه ماه ممکن است این دوره زمانی متغیر باشد. متخصص ارتودنسی با انجام معاینات زمان دقیق آن را مشخص می کند.
سطح شدید ناهنجاری های فک و اسکلت چانه از جمله عقب رفتگی شدید، انحراف فک ها نسبت به یکدیگر، جلو آمدن شدید فک پایین یا بالا، بیرون زدگی فک و … با ارتودنسی به تنهایی قابل درمان نیست و نیاز به جراحی فک دارند.
یکی از معایناتی که باید از سنین کودکی برای فرد انجام شود، معاینه توسط متخصص ارتودنسی است. اگر در سنین پایین ناهنجاری های دندان و فک تشخیص داده شوند و در نوجوانی و از سنین ۱۲ سال به بالا درمان صورت بگیرد، از شدید شدن ناهنجاری در بزرگسالی جلوگیری می شود و دیگر نیاز به جراحی فک وجود نخواهد داشت.
روش ارتودنسی متناسب با نیاز بیمار انتخاب می شود و بهترین روش لزوما برای همه افراد یکی نیست. اما ارتودنسی ثابت بالاترین اثرگذاری را دارد و با دقت بالاتری نسبت به ارتودنسی شفاف و ارتودنسی لینگوال انجام می شود.
