زخم های دهانی از جمله مسائل شایع و ناخوشایند در زندگی روزمره افراد محسوب می شوند. در این مقاله، علل، علائم و روش های درمان زخم های دهانی را مورد بررسی قرار می دهیم تا به افراد کمک کنیم با این مسئله روبرو شده و راه های موثری برای مدیریت و درمان آن پیدا کنند.
زخم دهانی چیست؟
زخم دهانی به هر نوع آسیب یا زخم اشاره دارد که در دهان، زبان، داخل گونه یا لب ها ایجاد شود. زخم های دهانی معمولاً ناشی از آسیب های جزئی، التهاب های ویروسی یا باکتریایی، عفونت ها یا شرایط دیگر مانند تغییرات هورمونی و استرس هستند. زخم های دهانی می توانند دردناک و آزار دهنده باشند و در برخی موارد ممکن است خونریزی یا ترشحات چرکی داشته باشند. اغلب زخم های دهانی نیازی به اقدامات اورژانسی ندارند.
انواع زخم دهانی
زخم های دهانی می توانند در شکل ها و علائم مختلفی ظاهر شوند. برخی از انواع شایع زخم های دهانی عبارتند از:
۱. آفت
آفت ها و تاول ها ضایعات کوچک و دردناک در دهان یا روی لثه هستند. زنان، نوجوانان و افراد دارای سابقه خانوادگی بیشتر در معرض خطر ابتلا به آفت قرار دارند. این ضایعات معمولاً طی ۱ الی ۲ هفته بهبود می یابند.
۲. برفک دهان
برفک دهان یک عفونت قارچی است که توسط مخمر کاندیدا ایجاد می شود. برفک دهان اغلب در بچه ها یا سالمندان رخ می دهد. عوامل مختلفی مانند سیستم ایمنی ضعیف، مصرف آنتی بیوتیک ها، دیابت یا دارو های دیگر مانند کورتیکو استروئیدها می توانند باعث رشد کاندیدا شوند. برفک دهان با ایجاد برجستگی های سفید روی زبان، داخل گونه، لثه ها یا لوزه ها همراه است و ممکن است باعث اختلال در حس چشایی شود.
۳. تبخال
تبخال یکی از شایع ترین انواع زخم های دهانی است که ناشی از عفونت ویروس هرپس سیمپلکس است. تبخال معمولاً بر روی لب ها، لثه ها، سقف دهان، زبان و داخل گونه ها ایجاد می شود. برخی افراد ممکن است تبخال را همراه با علائمی مانند تب و درد عضلانی تجربه کنند. تبخال معمولاً مسری است و احتمال انتقال ویروس از طریق لمس بزاق و پوست آلوده به ویروس وجود دارد.
۴. لکوپلاکی
لکوپلاکی یک واکنش به تحریک های آزار دهنده است که اغلب به شکل برجستگی های سفید و بدون درد در دهان ظاهر می شود. لکوپلاکی ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند دندان های تیز یا شکسته، اندازه نبودن دندان ها یا وجود بریس های ارتودنسی با سیم های بیرون زده باشد. در برخی موارد، لکوپلاکی ممکن است حالت پیش سرطانی داشته باشند. برای اطمینان از وضعیت سلامت دهان و دندان خود، مراجعه به دندانپزشک توصیه می شود.
۵. زبان جغرافیایی
زبان جغرافیایی به حالتی گفته می شود که برخی از قسمت های زبان دچار برآمدگی و برجستگی می شوند و شکل نقشه را به خود می گیرند. این لکه ها امکان دارد با گذشت زمان شکل و الگوی خود را تغییر دهند، اما در کل زبان جغرافیایی بی ضرر است و به سلامتی فرد آسیبی نمی رساند. زبان جغرافیایی یک وضعیت است که در آن بخش هایی از زبان دچار برآمدگی می شوند و شکلی شبیه به نقشه به خود می گیرند. زبان جغرافیایی ممکن است الگوی خود را تغییر دهند. با این حال، این وضعیت بی ضرر است و معمولاً مشکلی در سلامتی فرد ایجاد نمی کند.
۶. لیکن پلان
لیکن پلان یکی از بیماری های نادر است که عمدتاً روی زبان یا داخل گونه ظاهر می شود و با پلاک های سفید مشبک یا برآمدگی های قرمز براق مشخص می شود. علت دقیق بیماری لیکن پلان هنوز مشخص نیست و در صورتی که زخم یا دردی ایجاد نکند، نیاز به درمان خاصی ندارد.
۷. کیلیت زاویه ای
زخم های کیلیت یا شیلیت زاویه ای تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند عفونت قارچی یا باکتریایی، تغذیه نامناسب یا ضعف سیستم ایمنی ایجاد می شوند. زخم های کیلیت در گوشه های دهان ظاهر می شوند و معمولاً با باز شدن دهان خونریزی می کنند. برای پیشگیری از عفونت، مراقبت از لب ها با بالم لب مرطوب، بهداشت دهان و دندان، و مصرف آب به میزان کافی توصیه می شود. اگر مکرر عود کنند، از زخم ها مایع یا خون ترشح شوند، یا بهبود پیدا نکنند، بهتر است با دندانپزشک مشورت کنید. اگر در زخم های کیلیت یا شیلیت زاویه ای علائمی مختلفی مانند تحریک بیش از حد پوست، ترشح مایع یا خون، و یا عدم بهبودی پس از ۱ ماه وجود داشته باشند، باید سریعا به دندانپزشک مراجعه کرد.
۸. اریتروپلاکیا
اریتروپلاکیا یک لکه قرمز است که ممکن است در هر قسمتی از دهان ایجاد شود، اما معمولاً در کف دهان یا پشت دندان های عقبی مشاهده می شود. اریتروپلاکیا ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند سیگار کشیدن، مصرف الکل، تحریک مزمن یا تغذیه نامناسب ایجاد شود. اگر زخم های قرمزرنگ بعد از ۱ الی ۲ هفته بهبود پیدا نکنند، باید توسط دندانپزشک بررسی شوند، زیرا ممکن است نشانه بیماری های پیش سرطانی یا سرطانی باشند.
۹. دهان خندقی
دهان خندقی یا ژنژیویت اولسراتیو نکروز کننده حاد با زخم های زرد مایل به سفیدی در دهان همراه هستند که خونریزی می کنند و درد زیادی به همراه دارند. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان به عنوان عامل اصلی دهان خندقی مطرح می شود، اما استرس و سیگار کشیدن نیز ممکن است تاثیر گذار باشند. افراد معمولا طعم فلزی در دهان و احساس جدا شدن دندان های خود را تجربه می کنند. در برخی موارد، دهان خندقی ممکن است با علائم متعددی مانند تورم غدد لنفاوی، تب و خستگی همراه باشد. برای درمان دهان خندقی مشاوره و درمان توسط دندانپزشک ضروری است.
علائم زخم دهان
علائم مشکلات دهانی شامل درد و زخم، ظاهر قرمز، تورم در دهان و لثه ها، پلاک های سفید یا چرکی در دهان، گلو درد یا خشکی دهان و گلو می شوند. زخم های دهانی می توانند تاثیرات مختلفی بر روی فعالیت های روزمره مانند مشکلات در خوردن، نوشیدن، صحبت کردن و حتی نفس کشیدن داشته باشند. در صورت مشاهده علائم مختلف همراه با زخم دهانی مانند شیوع مکرر زخم ها، راش، درد مفاصل، تب یا اسهال بهتر است بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
علت زخم دهان
مهمترین علل ایجاد کننده زخم های دهانی شامل موارد زیر می شوند:
۱. عفونت
عفونت های ویروسی و قارچی اصلی ترین علت زخم های دهان هستند. اکثر جراحات دهانی، تبخال و آفت های داخل دهان به دلیل این نوع عفونت ها رخ می دهند. بنابراین، عفونت می تواند علت زخم سقف دهان، زخم روی لب، داخل گونه و زخم روی زبان باشد.
۲. زبان دارای موهای سیاه
زبان دارای موهای سیاه حالت و بدون درد است که ناشی از بلند شدن پرز های روی زبان و به دام انداختن باکتری های روی زبان است. عوامل متعددی مانند مصرف آنتی‌بیوتیک، استعمال دخانیات، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، مصرف زیاد چای و قهوه، و کمبود بزاق می توانند به رویش موهای زبان منجر شوند.
۳. دندان قروچه
دندان قروچه یا فشردن دندان ها روی هم بویژه در هنگام خواب می تواند عامل ایجاد زخم در دهان باشد. دندان قروچه ممکن است منجر به گاز گرفتن داخل گونه شود و در نتیجه باعث بروز بیماری و التهاب لثه گردد.
برای اطلاعات بیشتر: علائم و نشانه های دندان قروچه
۴. بیماری های لثه
انواع بیماری های لثه اغلب با التهاب لثه آغاز می شوند و علائم مختلفی مانند لثه های متورم، قرمز و خونریزی را نشان می دهند. اگر بیماری های لثه درمان نشوند، می توانند منجر به تحلیل لثه و تجمع پلاک بین لثه و دندان شوند که در نهایت باعث از دست رفتن دندان های فرد می شوند.
۵. جراحی دندان
آمالگام تتو، یک اثر رنگی آبی خاکستری در بافت نرم دهان پس از جراحی های دندانپزشکی است که ناشی از باقی ماندن بخشی از نقره موجود در آمالگام در بافت نرم گونه و لثه است. آمالگام تتو معمولاً مشکل خاصی ایجاد نمی کند، اما اگر زخم گسترش پیدا کند یا رنگ آن تغییر کند، مشکل دلیل دیگری دارد و آمالگام تتو نیست.
۶. اشعه ماوراء بنفش
قرار گرفتن در معرض پرتوهای اشعه ماوراء بنفش ممکن است باعث ایجاد زخم در دهان و آسیب به لب ها گردد.
۷. سرطان
سرطان دهان ممکن است باعث ایجاد زخم های طولانی مدت بدون دلیل در دهان، صورت یا گردن شود و منجر به اختلال در جویدن، تکلم و بلع فرد گردد. عوامل مختلفی مانند استعمال دخانیات، مصرف نوشیدنی های الکلی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و سابقه خانوادگی می توانند علت این نوع سرطان باشند.
علت زخم دهان کودک
زخم های دهانی در کودکان ممکن است از عوامل مختلفی مانند تبخال، بیماری کوکساکی، برفک دهان، آسیب هایی مانند گاز گرفتن و سوختگی، پایین بودن سطح ویتامین های بدن و بیماری التهابی روده ناشی شوند. اگر کودک علائم مختلفی مانند کاهش وزن، تب های غیر عادی، وجود خون در مدفوع، سفتی گردن و زخم در اطراف مقعد دارد، سریعا به متخصص اطفال مراجعه کنید.
علت زخم دهان نوزاد
استوماتیت هرپسی یک عفونت شایع در کودکان ۶ ماه الی ۵ سال است. در نوزادان، استوماتیت هرپسی ممکن است به دلیل کمبود استراحت یا اختلالات ایمنی رخ دهد و زخم هایی مانند آفت ایجاد کند. تبخال نیز در نوزادان ممکن است مانند بزرگسالان ظاهر شود و معمولاً از بزرگسالان به نوزاد منتقل می شود. بنابراین، افرادی که دچار تبخال هستند باید از نوزاد فاصله بگیرند و هرگز او را در آغوش نگیرند.
علت جدا شدن لایه های پوست داخل دهان چیست؟
دلایل متعددی که می توانند باعث جدا شدن لایه های پوست داخل دهان شوند، عبارتند از:
- تغییر سلولی: مخاط دهان دارای سرعت تغییر طبیعی است که به وسیله مرگ سلول های سطحی و تشکیل سلول های جدید در زیر آن اتفاق میافتد. این فرآیند طبیعی در سراسر بدن رخ می دهد. در دهان، ممکن است گاهی اوقات تکه های کوچکی از بافت را که قابلیت کندن دارند، مشاهده کنید.
- اصطکاک: اگر مخاط دهان به دلیل مسواک زدن شدید، گاز گرفتن گونه ها یا لب ها، استفاده از وسایل نامناسب دندان آسیب ببیند، ممکن است باعث کنده شدن بافت شود.
- داروها: برخی داروها مانند داروهای ضد فشار خون، ممکن است عارضه جانبی به نام واکنش لیکنوئید خوراکی را ایجاد کنند که باعث کنده شدن بافت در دهان می شود. همچنین، دارو های شیمی درمانی ممکن است باعث ایجاد زخم های دهان و ریزش مخاط دهان شوند.
- تحریک: مخاط دهان ممکن است توسط غذا های گرم یا تند، برخی از خمیر دندان ها، دهانشویه ها و سایر مواد شیمیایی تحریک شده و ریزش غیر عادی را تجربه کند.
- استوماتیت: یک التهاب در دهان است که به دلایل مختلفی مانند عفونت های ویروسی ایجاد می شود، و منجر به ریزش مخاط دهان می گردد.
- بیماری بهجت: یک بیماری خود ایمنی نادر است که می تواند زخم های دردناک در دهان ایجاد کند و باعث ریزش بافت شود.
- سوختگی شیمیایی: تماس تصادفی دهان با مواد شیمیایی سوزاننده می تواند منجر به سوختگی شیمیایی شود و باعث ریزش مخاط دهان گردد.
- استفاده از تنباکو: سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو می تواند مخاط دهان را تحریک کند و باعث ریزش مخاط دهان شود.
- آلرژی
- لیکن پلان دهان
- برفک دهان
زخم دهان بعد از ارتودنسی
در ارتودنسی دندان گاهی براکت های ارتودنسی می توانند با دهان برخورد کنند و زخم ایجاد کنند. در این صورت، مراجعه به دندانپزشک ضروری است. دندانپزشک ممکن است از موم ارتودنسی یا روکش های سیلیکونی برای محافظت از بافت دهان استفاده کند. همچنین برای جلوگیری از عفونت زخم های دهان می توان از ژل ها و خمیر های موضعی استفاده کرد.
خوب نشدن زخم دهان نشانه چیست؟
اگر زخم دهان شما پس از گذشت ۲ هفته بهبود نیافته است، بهتر است به پزشک گوش، حلق و بینی مراجعه کنید. در این شرایط، احتمالا نیاز به نمونه برداری از زخم و بررسی دقیق توسط پزشک وجود دارد. اگر سیگار می کشید یا الکل مصرف می کنید، باید نسبت به زخم های دهان حساسیت بیشتری داشته باشید؛ زیرا مصرف بیش از حد این نوع مواد احتمال ابتلا به سرطان دهان را افزایش می دهند.
زخم دهان بعد از شیمی درمانی
پس از شروع شیمی درمانی، برخی از داروها می توانند باعث ایجاد زخم های دهانی شوند. این داروها شامل کاپسیتابین، سیس پلاتین، سیتارابین، دوکسوروبیسین، اتوپوزید، فلوراوراسیل و متوترکسات می شوند. زخم های دهان معمولاً چند روز پس از شروع شیمی درمانی ظاهر می شوند و پس از قطع شیمی درمانی، معمولاً طی ۲ الی ۳ هفته بهبود می یابند.
عوامل خطر زخم دهان
عوامل خطر زخم دهان شامل:
- آسیب جزئی به دهان ناشی از خدمات دندانپزشکی، مسواک زدن بیش از حد، حوادث ورزشی، گاز گرفتن گونه، بریدگی و سوختگی
- مصرف خمیردندان ها و استفاده از دهانشویه حاوی سدیم لوریل سولفات
- رژیم غذایی نامتعادل و فاقد ویتامین ۱۲ B، روی، فولات و آهن
- تنش و استرس عاطفی
تشخیص زخم دهان
تشخیص زخم های دهان اغلب توسط پزشک متخصص گوش، حلق و بینی صورت می گیرد. پزشک متخصص با معاینه دقیق و بررسی زخم های دهان، می تواند نوع و شدت زخم را تشخیص دهند. اگر زخم دهان مشکوک به بیماری های زمینه ای مانند عفونت های ویروسی یا قارچی باشد، پزشک متخصص ممکن است از آزمایش های خون یا نمونه برداری برای تایید تشخیص استفاده کند. سپس بر اساس تشخیص دریافتی، درمان مورد نیاز اعمال می شود.
درمان زخم دهان
درمان زخم ها و تاول های دهانی در خانه معمولاً با اجتناب از عوامل آسیب زننده و تغییر در عادات دهانی شروع می شود. درمان های خانگی شامل عوض کردن مسواک سفت با مسواک نرم، ملایم کردن فشار مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، و استفاده از گارد شب برای محافظت از بافت نرم دهان است. اگر فرد دچار زخم های دهانی باشد، باید از مصرف غذاهای داغ، اسیدی و زبر خودداری کند تا زخم بهبود یابد. استفاده از آب نمک برای شستشوی دهان، مصرف داروهای ضد التهابی مانند آسپرین یا ایبوپروفن، یا حتی قرار دادن یخ در محل زخم می تواند به تسکین درد کمک کند. بالم های لب دارویی که برای زخم های ناشی از آفت ساخته شده اند، نیز ممکن است در کاهش درد و تسکین زخم مؤثر باشند. در مواردی که زخم التیام پیدا نمی کند، پزشک برای کاهش درد و التهاب دهانشویه های حاوی استروئید دگزامتازون را تجویز می کند. همچنین، بعضی محصولات موضعی مانند خمیر، ژل یا مایع برای کاهش درد و سرعت روند بهبودی ممکن است تجویز شوند.
همچنین بخوانید: درمان بوی بد دهان
درمان خانگی زخم دهان
در بیشتر موارد، زخم های دهان به درمان خاصی نیاز ندارند و به تدریج خود به خود بهبود می یابند. در صورتی که درد زخم های دهان شدید شده باشد برای کاهش درد و تسریع روند بهبودی می توانید از روش های درمانی زیر استفاده کنید:
- استفاده از محلول آب نمک و جوش شیرین
- قرار دادن محلول شیر منیزیم بر روی زخم
- استفاده از یخ بر روی زخم
- استفاده از خمیر های موضعی
- قرار دادن چای کیسه ای مرطوب بر روی زخم
- مصرف دارو های گیاهی مانند چای بابونه، گیاه اکیناسه، مر و ریشه شیرین بیان
درمان زخم دهان با جوش شیرین
استفاده از جوش شیرین به عنوان یکی از درمان های خانگی موثر برای زخم های دهان است. جوش شیرین خواص ضد التهابی و ضد عفونی کننده دارد که می تواند به بهبود زخم های دهان کمک کند. برای استفاده از این روش، مقداری از جوش شیرین را با کمی آب مخلوط کرده و خمیر بدست آمده را روی زخم قرار دهید. بعد از ۱۰ دقیقه دهان خود را با آب ولرم شستشو دهید. این روش درمانی را ۴ بار در روز تکرار کنید تا زخم بهبود یابد.
سوالات متداول
سرماخوردگی ممکن است باعث ایجاد زخم های دهانی مانند تبخال شود. تبخال یک عفونت ویروسی است که علاوه بر انتقال از یک فرد به فرد دیگر در زمان سرماخوردگی نیز ظاهر می شود. این وضعیت ممکن است به دلیل کاهش سطح ایمنی بدن باشد.
بیشتر اوقات آفت های دهانی به موقتی هستند و پس از چند روز بهبود می یابند. اما اگر آفت های دهانی به صورت مداوم ظاهر شوند، ممکن است علت آن ژنتیکی باشد. برخی خانواده ها بیشتر دچار زخم های دهانی بویژه آفت می شوند. علاوه بر این، بیماری التهابی روده در صورت عدم تشخیص و درمان، باعث تکرار زخم های دهانی می شود.
استفاده از آنتی‌بیوتیک می تواند در مدیریت و درمان زخم های دهان موثر باشد، اما باید مطابق توصیه های پزشک مصرف شود. استفاده بی رویه و طولانی مدت از آنتی‌بیوتیک ممکن است منجر به عوارض جانبی مانند برفک دهان یا عفونت کاندیدیایی دهان شود. بنابراین، قبل از استفاده از آنتی‌بیوتیک باید با پزشک خود مشورت کنید.
زخم داخل دهان بعد از مراجعه به دندانپزشکی کاملاً طبیعی است و نگران کننده نیست. این نوع زخم ها معمولاً ناشی از ساییده شدن لثه ها هنگام ویزیت دندانپزشکی است و معمولاً طی ۷ الی۱۰ روز پس از انجام کار دندانپزشکی بهبود می یابد.
غذاهایی که دهان را تحریک می کنند، می توانند باعث ایجاد زخم های دهانی شوند. میوه های اسیدی مانند آناناس، گریپ‌فروت، پرتقال یا لیمو و همچنین آجیل و چیپس مضر هستند. بهتر است از غلات کامل، میوه ها و سبزیجات قلیایی استفاده کنید. همچنین، مسواک زدن و استفاده از نخ دندان در پیشگیری از ایجاد زخم های دهانی موثر هستند.
جوش های داخل دهان، کیست های مخاطی هستند که به دنبال مسدود شدن غدد بزاقی تشکیل می شوند. کیست های مخاطی معمولاً بدون درد و به صورت موقت ایجاد می شوند و می توانند در هر نقطه ای از دهان ظاهر شوند. عوامل مختلفی مانند گاز گرفتن گونه، پیرسینگ یا پارگی غدد بزاقی می توانند باعث ایجاد این مشکلات شوند.
زخم های دهانی که به دلیل عفونت ایجاد شده و پیشرفت می کنند، ممکن است باعث خونریزی از زخم و لثه شوند.
